Kaapstad prikt, prikkelt en verwondert

Kunst die je met liefde van het gebaande pad afduwt

 

Na twee succesvolle edities in 2018 en 2019 (en een afgeslankte c-woord variant onder de noemer ‘City Hack’ in 2020) is Kaapstad terug! Van vrijdag 13 tot en met zondag 15 augustus eigenen kunstenaars en collectieven uit binnen- en buitenland zich de binnenstad van Tilburg toe. Met kunstwerken, performances en installaties – vaak interactief – laten ze je op een andere manier naar de binnenstad, jezelf en de maatschappij kijken.

Om alvast op te warmen voor Kaapstad 2021 voelden we onze artistiek leiders Anja Reinhardt en Sander van Bussel aan de tand. Over regels verbuigen en opnieuw definiëren. Over de vertederende banaliteit van een elektriciteitskastje. En over een hele grote, rijdende periscoop. 

Sander trapt af: “Kaapstad is een driedaagse overname van de openbare ruimte. En die ruimte is van ons allemaal. We kiezen met Kaapstad expres voor het centrum. Een complexe omgeving waar elke vierkante meter geclaimd wordt of een bedoeling heeft.” Vanwege de pandemie is de druk op die ruimte alleen maar toegenomen. Daardoor is volgens Sander nóg duidelijker geworden dat er geschreven én ongeschreven regels gelden en dat mensen rekening met elkaar moeten houden. “De kunstenaars die aan Kaapstad meedoen, spelen met deze regels door ze te verbuigen, te verdiepen en opnieuw te interpreteren. Ze laten ons door hun kunst met andere ogen kijken naar de binnenstad die we normaal gesproken voor lief nemen.”

Van buiten- naar binnenkant

“Een binnenstad is over het algemeen eendimensionaal”, vult Anja aan. “Het gaat vaak om plat entertainment, of je nu shopt of een terrasje pakt. Heel erg ‘buitenkant’ dus. Met Kaapstad laten we zien dat een binnenstad prima voor andere dingen gebruikt kan worden! En zo ook een ruimte kan zijn waar het gaat om innerlijke waarden. We willen vooral verwonderen. Mensen uitnodigen om de stad waar te nemen met verschillende zintuigen. Want dan ontdek je allemaal nieuwe dingen. Neem iets banaals als een elektriciteitskastje. Tijdens Kaapstad krijgt zo’n object ineens esthetische waarde en kun je erdoor vertederd worden.”

Kaapstad kickstart de dialoog

Naast verwondering is ook verwarring één van de wapens van Kaapstad. Bewuste bezoekers en toevallige passanten worden – altijd met een glimlach – voortdurend op het verkeerde been gezet. Om hen ondertussen te laten nadenken over allerlei wezenlijke, grappige en onverwachte vragen. “We claimen de openbare ruimte op een sympathieke manier, niet met prikkeldraad”, vertelt Sander. “Zo laten we mensen zich opnieuw verwonderen over dat wat ze vanzelfsprekend waren gaan vinden. Nodigen we ze uit om mee te spelen en te ontdekken.”

Volgens Anja gaat het ook om het starten van een dialoog: “De kunstwerken en performances gaan het gesprek aan met de stad én met de bezoekers. In veel gevallen neem je als bezoeker namelijk ook deel aan een werk. Door contact te leggen met anderen, kunnen we zo ons eigen denken uitdagen. Ik geloof dat kunst een krachtige motor is om iets in beweging te zetten.”

De stad is van iedereen

Van wie is een binnenstad eigenlijk? Van de gemeente? Van de bewoners? Volgens Sander is het eenvoudig: “Het centrum ontleent haar bestaansrecht aan de mensen die hem gebruiken. Zij zijn de stad, zij maken de stad. Met Kaapstad vestigen we daar de aandacht op. En het creatief kapen van de openbare ruimte is ook niet voorbehouden aan kunstenaars. Iedereen kan aanhaken, graag zelfs!”

“Stiekem is er best wel veel vrijheid hoor, in de gereguleerde stad”, vindt Anja. “Maar we zijn met z’n allen geconditioneerd om op het gebaande pad te blijven lopen. Kaapstad duwt iedereen met liefde van dat gebaande pad af. Maar we nemen niemand aan de hand in een vooraf uitgestippelde route. Je moet zelf actief op ontdekkingstocht gaan en jezelf tot de werken, installaties en performances verhouden.”

Dit móet je zien

Ok. Genoeg achtergrondinfo. Tijd voor een eerste duik in het programma. Sander veert op: “De Periscoop van het Belgische collectief Instituut voor Volkswarmte mag je niet missen! Dat is een joekel van een periscoop gemonteerd op een autootje, die tijdens Kaapstad door de Heuvelstraat rijdt.Wie in de periscoop kijkt, ziet wat er zich vijf meter hoger afspeelt boven de etalages. Een koffiedrinkend omaatje, een opslagruimte vol paspoppen. Alles is mogelijk. We organiseren vanuit Kaapstad samen met de lokale maker Jade van den Hout een performance in een van de panden, en vragen bewoners om met hun eigen creatieve ideeën te komen.”

Anja zet One Minute Sculptures van kunstenaar Erwin Wurm graag in het zonnetje. Als bezoeker word je uitgenodigd om jezelf voor één minuutje te veranderen in een sculptuur op basis van glasheldere instructies en gebruikmakend van diverse objecten.

“Hier gaat mijn hart echt sneller van kloppen! Erwin Wurm neemt publieksdeelname namelijk héél letterlijk in de 10 werken die hij op Kaapstad neerzet. Lees de instructie, neem plaats op een sokkel en word voor heel even een kunstwerk. Hélemaal mijn ding.”

Een veilige speeltuin

Een verplicht nummertje, maar toch: ook Kaapstad heeft te maken met de coronarichtlijnen van het RIVM. Desondanks kan het event op veilige wijze georganiseerd worden. Bij elk programmaonderdeel wordt de 1,5 meterregel gehandhaafd en alle werken, performances en installaties zijn in de vrij toegankelijke buitenruimte te bekijken en beleven. Vanwege de reisbeperkingen hebben Sander en Anja ook minder ‘ver’ gezocht voor de invulling van het programma. Anja: “Het is ons toch gelukt om naast lokale, Tilburgse makers en nationaal opererende kunstenaars, ook een zestal internationale kunstenaars op Kaapstad te krijgen, zoals de Kroatische kunstenaar Ivana Filip, het Berlijnse collectief Plastique Fantastique of de Oostenrijkse Erwin Wurm.

“Samen met publiek en kunstenaars kunnen we de binnenstad drie dagen lang zien als één grote creatieve speeltuin”, besluit Sander. “Als Kaapstad weer is afgelopen lijkt de stad weer zoals die was, maar kijkt iedereen die het mee heeft gemaakt er hopelijk toch op een nieuwe manier naar.”